Mục lục dược liệu
MỤC LỤC
CHƯƠNG 1. ĐẠI CƯƠNG VỀ DƯỢC LIỆU
ĐỊNH NGHĨA MÔN HỌC
LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN MÔN DƯỢC LIỆU
I. Một số nền y dược học thời cổ đại
II. Sự hình thành và phát triển của dược học phương Tây
III. Lịch sử phát triển của dược học Việt Nam
VỊ TRÍ CỦA DƯỢC LIỆU TRONG NGHÀNH Y TẾ VÀ TROMG NỀN KINH TẾ QUỐC DÂN
THU HÁI-CHẾ BIẾN VÀ BẢO QUẢN DƯỢC LIỆU
I. Thu hái dược liệu
II. Ổn định dược liệu
III. Làm khô dược liệu
IV. Đóng gói và bảo quản dược liệu
CÁC PHƯƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ DƯỢC LIỆU
I. Cảm quan
II. Phương pháp vi học
III. Phương pháp lý học
IV. Thử tinh khiết
V. Phương pháp hóa học
1. Phổ tử ngoại và khả kiến
2. Phổ hồng ngoại
3. Phổ khối lượng
4. Phổ cộng hưởng từ hạt nhân
5. Các loại phổ khác
VI. Phương pháp sắc ký
1. Sắc ký giấy
2. Sắc ký lớp mỏng
3. Sắc ký lỏng cao áp
4. Sắc ký khí
5. Điện di mao quản
CHIẾT XUẤT VÀ PHÂN LẬP CÁC CHẤT TỪ DƯỢC LIỆU
I. Chiết xuất
II. Phân lập các hoạt chất
1. Kết tinh phân đoạn
2. Tách phân đoạn
3. Thăng hoa
4. Chưng cất phân đoạn
5. Các phương pháp sắc ký
5.1. Sắc ký cột
5.2. Sắc ký lỏng áp suất trung bình
5.3. Sắc ký phân bố ngược dòng
CHƯƠNG 2. CARBOHYDRAT VÀ DƯỢC LIỆU CHỨA CARBOHYDRAT
ĐẠI CƯƠNG VỀ CARBOHYDRAT
I. Định nghĩa
II. Tinh bột
1. Cấu trúc hóa học của tinh bột
1.1. Amylose
1.2. Amylopectin
2. Sinh tổng hợp tinh bột
3. Tính chất của tinh bột
4. Chế tinh bột
5. Định tính và định lượng
6. Công dụng
III. Cellulose
1. Cấu tạo
2. Các dẫn chất cellulose và công dụng
IV. Pectin-gôm-chất nhầy
1. Pectin
1.1. Cấu tạo
1.2. Tính chất của pectin
1.3. Định tính – định lượng
1.4. Công dụng
2. Gôm – chất nhầy
2.1. Nguồn gốc và vai trò sinh lý của gôm và chất nhầy
2.2. Tính chất
2.3. Đánh giá một dược liệu chứa gôm hoặc chất nhầy
2.4. Công dụng
V. Các polysaccharid khác
1. Beta glucan
2. Inulin – Fructan
VI. Chitin, chitosan
1. Cấu trúc hóa học
2. Nguồn gốc
3. Công dụng
DƯỢC LIỆU CHỨA CARBOHYDRAT
I. Dược liệu chứa tinh bột
Cát căn
Mạch nha
Ý dĩ
Sen
Hoài Sơn
Trạch tả
II. Dược liệu chứa cellulose
Bông
III. Dược liệu chứa gôm và chất nhầy
Gôm arabic
Gôm adragant
Sâm bố chính
Bạch cập
Mã đề
Thạch
Tảo bẹ
Linh chi
CHƯƠNG 3. GLYCOSID (HETEROSID)
I. Định nghĩa về glycosid
1. O-glycosid
2. C-glycosid
3. S-glycosid
4. N-glycosid
5. Pseudoglycosid
II. Tính chất
1. Lý tính
2. Hóa tính
III. Chiết xuất
CHƯƠNG 4. GLYCOSID TIM VÀ DƯỢC LIỆU CHỨA GLYCOSID TIM
I. ĐỊNH NGHĨA
II. CẤU TRÚC HÓA HỌC
III. LIÊN QUAN GIỮA CẤU TRÚC VÀ TÁC DỤNG
IV. TÍNH CHẤT, ĐỊNH TÍNH, ĐỊNH LƯỢNG
V. PHÂN BỐ TRONG TỰ NHIÊN
DƯỢC LIỆU CHỨA GLYCOSID TIM
Lá Trúc đào
Hạt Thông thiên
Strophanthus
Digitalis
Digitalis tía
Digitalis lông
Hạt đay
Hành biển
MỘT SỐ DƯỢC LIỆU KHÁC CHỨA GLYCOSID TIM
CHƯƠNG 5. SAPONIN VÀ DƯỢC LIỆU CHỨA SAPONIN
ĐẠI CƯƠNG VỀ SAPONIN
I. Khái niệm chung về saponin
II. Cấu trúc hóa học và phân loại
1. Saponin triterpenoid
1.1. Saponin triterpenoid pentacyclic
1.2. Saponin triterpenoid tetracyclic
2. Saponin steroid
2.1. Nhóm spirostan
2.2. Nhóm furostan
2.3. Nhóm aminofurostan
2.4. Nhóm spirosolan
2.5. Nhóm solanidan
2.6. Nhóm khác
III. Tính chất của saponin
IV. Kiểm nghiệm dược liệu chứa saponin
1. Dựa trên tính chất tạo bọt
2. Dựa trên tính phá huyết
3. Dựa trên độ độc đối với cá
4. Khả năng tạo phức với cholesterol
5. Các phản ứng mầu
6. Sắc ký lớp mỏng
7. Xác định bằng quang phổ
8. Định lượng
V. Chiết xuất
VI. Phân bố trong thực vật
VII. Tác dụng và công dụng
DƯỢC LIỆU CHỨA SAPONIN
Cam thảo
Viễn chí
Cát cánh
Bồ kết
Ngưu tất
Rau má
Ngũ gia bì chân chim
Nhân sâm
Sâm Ngọc Linh
Tam thất
Cổ yếm
Rau đắng biển
Táo nhân
Cam thảo dây
Tỳ giải
Dứa mỹ
Khúc khắc
Mạch môn
Thiên môn
CHƯƠNG 6. DƯỢC LIỆU CHỨA MONO VÀ DITERPENOID GLYCOSID
MONOTERPENOID GLYCOSID
I. Sơ lược cấu trúc hóa học
II. Phân loại
1. Iridoid có aglycon đủ 10 carbon
2. Iridoid không đủ 10 carbon
3. Iridoid có trên 10 carbon
4. Secoiridoid
5. Iridoid dimer
6. Các iridoid và secoiridoid
III. Tính chất, định tính
1. Tính chất
2. Định tính
IV. Phân bố trong tự nhiên
V. Tác dụng và công dụng
DITERPENOID GLYCOSID
DƯỢC LIỆU CHƯA MONOTERPENOID GLYCOSID
Sinh địa
Dành dành
Lá mơ
Huyền sâm
Đại
MỘT SỐ CÂY THUỐC KHÁC CHƯA IRIDOID GLYCOSID
Kim ngân
Cỏ roi ngựa
Mã đề
DƯỢC LIỆU CHỨA DITERPENOID GLYCOSID
Xuyên tâm liên
Ké đầu ngựa
Hy thiêm
Cỏ ngọt
CHƯƠNG 7. ANTHRANOID VÀ DƯỢC LIỆU CHỨA ANTHRANOID
ĐẠI CƯƠNG VỀ ANTHRANOID
I. Khái niệm chung về anthranoid
II. Phân nhóm
1. Nhóm phẩm nhuộm
2. Nhóm nhận tẩy
3. Các nhóm anthranoid dimer
III. Phân bố trong tự nhiên
IV. Tính chất
V. Định tính
1. Định tính hóa học
2. Định tính sắc ký
3. Định tính bằng phương pháp quang phổ
VI. Định lượng
1. Phương pháp cân của Daels và Kroeber
2. Phương pháp so mầu
3. Phương pháp đo mầu sử dụng magnesi acetat
4. Phương pháp thể tích của Tschirch và Schmitz
5. Các phương pháp khác
VII. Chiết xuất
VIII. Tác dụng và công dụng
DƯỢC LIỆU CHỨA ANTHRANOID
CÁC DƯỢC LIỆU CHỨA ANTHRANOID THUỘC CHI SENNA
Phan tả diệp
Thảo quyết minh
Cốt khí muồng
Muồng trâu
Ô môi
DƯỢC LIỆU CHỨA ANTHRANOID THUỘC HỌ RAU RĂM – POLYGONACEAE
Đại hoàng
Cốt khí củ
Hà thủ ô đỏ
Chút chít
Ba kích
Nhàu MORINDA UMBELLATA L. MORINDA CITRIFOLIA L.
Lô hội
CHƯƠNG 8. FLAVONOID VÀ DƯỢC LIỆU CHỨA FLAVONOID
ĐẠI CƯƠNG VỀ FLAVONOID
I. Khái niệm chung về flavonoid
II. Cấu trúc hóa học
1. Khung của flavonoid
2. Phân loại flavonoid
2.1. Euflavonoid
2.2. Isoflavonoid
2.3. Neoflavonoid
2.4. Biflavonoid và triflavonoid
III. Tính chất – định tính – định lượng
1. Tính chất
2.Định tính
2.1. Định tính hóa học
2.2. Sắc ký
2.3. Quang phổ
3. Định lượng
3.1. Phương pháp cân
3.2. Phương pháp đo phổ tử ngoại
3.3. Phương pháp đo mầu
IV. Chiết xuất
V. Phân bố flavonoid trong tự nhiên
VI. Tác dụng sinh học của flavonoid
DƯỢC LIỆU CHỨA EUFLAVONOID
Hoa hòe
NHỮNG NGUỒN DƯỢC LIỆU KHÁC ĐỂCHIẾT RUTIN
Diếp cá
Râu mèo
Rau nghể
Núc nác
Hoàng cầm
Kim ngân hoa
Actiso
Dâu
Bạch quả
Cúc gai
CÁC LOẠI DƯỢC LIỆU THUỘC CHICITRUS – RUTACEAE
Hồng hoa
DƯỢC LIỆU CHƯA ISOFLAVONOID
Xạ can
Dây mật
Hạt củ đậu
DƯỢC LIỆU CHỨA NEOFLAVONOID
Tô mộc
CHƯƠNG 9. COUMARIN VÀ DƯỢC LIỆU CHỨA COUMARIN
ĐẠI CƯƠNG VỀ COUMARIN
I. Khái niệm chung về coumarin
II. Phân loại coumarin
1. Coumarin đơn giản
2. Furanocoumarin (furocoumarin)
3. Pyranocoumarin (pyrocoumarin)
III. Đặc điểm về cấu trúc
IV. Tính chất
1. Lý tính
2. Hóa tính
V. Các phương pháp phân tích coumarin
1. Định tính
2. Định lượng
VI. Chiết xuất
VII. Phân bố trong tự nhiên
VIII. Tác dụng và công dụng
DƯỢC LIỆU CHỨA COUMARIN
Ba dót
Mần tưới
Bạch chỉ
Tiền hồ
Sà sàng
Ammi visnaga
Sài đất
Cỏ mực
Mù u
CHƯƠNG 10. DƯỢC LIỆU CHỨA GLYCOSID CYANOGENIC
ĐẠI CƯƠNG VỀ GLYCOSID CYANOGENIC
I. Khái niệm chung về glycosid cyanogenic
II. Phân loại
1. Các glycosid tương tự như amygdalin
2. Các glycosid tương tự như linamarin
3. Glycosid có vòng cyclopenten
4. Pseudocyanogenic glycosid
III. Định tính
DƯỢC LIỆU CHỨA GLYCOSID CYANOGENIC
Quả mơ
Hạt đào
CHƯƠNG 11. TANIN VÀ DƯỢC LIỆU CHỨA TANIN
ĐẠI CƯƠNG VỀ TANIN
I. Khái niệm chung về tanin
II. Phân loại
1. Tanin thủy phân được
2. Tanin ngưng tụ
3. Tanin hỗn hợp
III. Chiết xuất
IV. Tính chất và định tính
1. Tính chất
2. Định tính
2.1. Định tính hóa học
2.2. Sắc ký
V. Định lượng
1. Phương pháp bột da
2. Phương pháp oxy hóa (Phương pháp Löwenthal)
3. Phương pháp tạo tủa với đồng acetat
4. Phương pháp đo mầu với thuốc thử Folin
5. Phương pháp đo mầu với thuốc thử phosphomolibdotungstic
6. Phương pháp sử dụng sắc ký lỏng cao áp
VI. Tác dụng và công dụng
DƯỢC LIỆU CHỨA TANIN
Ngũ bội tử
Măng cụt
Ổi
MỘT SỐ CÂY KHÁC CHỨA TANIN
CHƯƠNG 12. DƯỢC LIỆU CHỨA CÁC ACID HỮU CƠ
ĐẠI CƯƠNG VỀ CÁC ACID HỮU CƠ
I. Định nghĩa
II. Phân loại
III. CHIẾT TÁCH VÀ XÁC ĐỊNH CÁC ACID
IV. VAI TRÒ CỦA ACID HỮU CƠ TRONG CÂY
V. CÔNG DỤNG CÁC ACID HỮU CƠ
CÁC DƯỢC LIỆU CHỨA ACID HỮU CƠ
Chanh
Bông
Thuốc lá
Me
Sơn tra
Các cây thuốc chi Prunus
CHƯƠNG 13. NHỮNG CHẤT KHÁNG KHUẨN THỰC VẬT BẬC CAO
ĐẠI CƯƠNG VỀ CÁC CHẤT KHÁNG KHUẨN THỰC VẬT BẬC CAO
I. KHÁI NIỆM VỀ CÁC CHẤT KHÁNG VI SINH VẬT
II. CÁC PHƯƠNG PHÁP THỬ TÁC DỤNG KHÁNG KHUẨN THỰC VẬT
CÁC DƯỢC LIỆU CHỨA CHẤT KHÁNG KHUẨN THỰC VẬT BẬC CAO
CÁC DƯỢC LIỆU CHỨA DẪN CHẤT QUINON
Cây óc chó
Bạch hoa xà
Drosera
Cây lá móng
Cây bóng nước
Sâm đại hành
CÁC DƯỢC LIỆU CHỨA ALCALOID
Các vị thuốc mang tên hoàng liên
Thừng mực lá to
Ipeca
Canhkina
CÁC DƯỢC LIỆU CHỨA NHỮNG DẪN CHẤT LACTON
Thạch long nhuế
Cây đại
Một số dược liệu chứa các dẫn chất lacton khác
CÁC DƯỢC LIỆU CHỨA SAPONIN
CÁC DƯỢC LIỆU CHỨA TINH DẦU
Tinh dầu sả
Tinh dầu bạch đàn
Tinh dầu một số cây họ Hoa môi
Tinh dầu một số cây thuộc họ Cúc
DƯỢC LIỆU CHỨA FLAVONOID
MỘT SỐ DƯỢC LIỆU VỚI CÁC THÀNH PHẦN KHÁC
CHƯƠNG 14. ALCALOID VÀ DƯỢC LIỆU CHỨA ALCALOID
1. ĐẠI CƯƠNG
1. Khái niệm về alcaloid
2. Danh pháp
3. Phân bố trong thiên nhiên
4. Sự tạo thành alcaloid trong cây
5. Tính chất chung của alcaloid
6. Chiết xuất, tinh chế và phân lập
7. Định tính alcaloid
8. Định lượng alcaloid
9. Cấu tạo hóa học và phân loại
10. Tầm quan trọng trong dược liệu
2. DƯỢC LIỆU CHỨA ALCALOID KHÔNG CÓ NHÂN DỊ VÒNG
Ma hoàng
Ớt
Tỏi độc
Ích mẫu
3. DƯỢC LIỆU CHỨA ALCALOID CÓ NHÂN PYRIDIN VÀ PIPERIDIN
Hồ tiêu
Lựu
Cau
Lôbêli
Thuốc lá
4. DƯỢC LIỆU CHỨA ALCALOID CÓ NHÂN TROPAN
Benladon
Cà độc dược
Coca
5. DƯỢC LIỆU CHỨA ALCALOID CÓ NHÂN QUINOLIZIDIN
Sarothamnus
6. DƯỢC LIỆU CHỨA ALCALOID CÓ NHÂN QUINOLIN
Canhkina
7. DƯỢC LIỆU CÓ CHỨA ALCALOID CÓ NHÂN ISOQUINOLIN
Ipeca
Thuốc phiện
Bình vôi
Hoàng liên
Thổ hoàng liên
Vàng đắng
Hoàng liên gai
Hoàng bá
Hoàng đằng
Vông nem
Sen
8. DƯỢC LIỆU CHỨA ALCALOID CÓ NHÂN INDOL
Mã tiền
Hoàng nàn
Cây lá ngón
Cựa khỏa mạch
Ba gạc
Dừa cạn
Lạc tiên
9. DƯỢC LIỆU CHỨA ALCALOID CÓ NHÂN IMIDAZOL
Pilocarpus
10. DƯỢC LIỆU CHỨA ALCALOID CÓ NHÂN QUINAZOLIN
Thường sơn
11. DƯỢC LIỆU CHỨA ALCALOID CÓ NHÂN PURIN
Chè
Cà phê
12. DƯỢC LIỆU CHỨA ALCALOID CÓ CẤU TRÚC STEROID
Mực hoa trắng
Cà lá xẻ
13. DƯỢC LIỆU CHỨA ALCALOID CÓ CẤU TRÚC DITERPEN
Ô đầu
14. DƯỢC LIỆU CHỨA ALCALOID CÓ CẤU TRÚC KHÁC
Bách bộ
CHƯƠNG 15. TINH DẦU VÀ DƯỢC LIỆU CHỨA TINH DẦU
1. ĐẠI CƯƠNG
1.1. Định nghĩa
1.2. Thành phần cấu tạo
1.3. Tính chất lý hoá
1.4. Trạng thái thiên nhiên và vai trò củatinh dầu đối với cây
1.5. Xác định hàm lượng tinh dầu trong dượcliệu
1.6. Chế tạo tinh dầu
1.7. Kiểm nghiệm tinh dầu
1.8. Tác dụng sinh học và ứng dụng của tinhdầu
2. DƯỢC LIỆU CHỨA TINH DẦU CÓ THÀNH PHẦN CHÍNH LÀ CÁC DẪN CHẤT MONOTERPEN
Chanh
Cam
Quýt
Bưởi
Sả
Sả Java
Sả hoa hồng
Sả chanh
Sả dịu
Thảo quả
Mùi
Bạc hà
Bạc hà Á
Bạc hà Âu
Thông
Long não
Sa nhân
Tràm
Bạch đàn
Bạch đàn giàu cineol
Bạch đàn giàu citronelal
Dầu giun
3. NHỮNG DƯỢC LIỆU CÓ CHỨA TINH DẦU CÓ THÀNH PHẦN CHÍNH LÀ CÁC DẪN CHẤT SESQUITERPEN
Gừng
Hoắc hương
Thanh cao
4. NHỮNG DƯỢC LIỆU CHỨA TINH DẦU CÓ THÀNH PHẦN CHÍNH LÀ CÁC DẪN CHẤT CÓ CÁC NHÂN THƠM
Đinh hương
Hương nhu trắng
Hương nhu tía
Đại hồi
Quế
Quế Việt Nam
Quế Srilanka
5. MỘT SỐ DƯỢC LIỆU CÓ KHẢ NĂNG KHAI THÁC VÀ SỬ DỤNG TINH DẦU Ở VIỆT NAM
Vông vang
Nhân trần – Adenosma bracteosumBonati.
Nhân trần- Adenosma caeruleumR. Br.
Nhân trần – Adenosma glutinosum(L.) Druce var. caeruleum (R.Br.) Tsoong
Thổ hoắc hương
Cây Dó (Trầm hương)
Chổi xuể
Đại bi
Vù hương, Xá xị
Húng chanh
Nghệ
Kinh giới núi
Kinh giới trồng
Chùa dù
Kinh giới đất
Châu thụ
Thiên niên kiện
É lớn tròng
Hồi núi
Hồi nước
Màng tang
Tràm trà
Men rượu
Vương tùng
Húng quế
Trà tiên (É trắng)
Sở
CHƯƠNG 16. CHẤT NHỰA VÀ DƯỢC LIỆU CHỨA CHẤT NHỰA
1. ĐẠI CƯƠNG
1. Định nghĩa
2. Phân loại
3. Thành phần hoá học
4. Phân bố trong thiên nhiên
5. Chiết xuất nhựa
6. Công dụng
2. DƯỢC LIỆU CHỨA CHẤT NHỰA
Cánh kiến trắng
Cánh kiến đỏ
CHƯƠNG 17. LIPID VÀ DƯỢC LIỆU CHỨA LIPID
1. ĐẠI CƯƠNG
1. Định nghĩa và phân loại
2. Nguồn gốc và phân phối thiên nhiên
3. Thành phần cấu tạo
4. Tính chất
5. Kiểm nghiệm
6. Định lượng dầu mỡ trong dược liệu
7. Chế tạo dầu mỡ
8. Công dụng của dầu mỡ
2. DƯỢC LIỆU CHỨA LIPID
Thầu dầu
Đại phong tử
Cacao
Lanolin
Sáp ong
CHƯƠNG 18. ĐỘNG VẬT LÀM THUỐC
Ong mật
Rắn
Hươu và nai
Khỉ
Hổ
Gấu
Tắc kè
Cóc nhà
